We willen de menselijke geest begrijpen. Hoe nemen we waar; wat vormt mijn identiteit; hoe verloopt mijn denken? Om die vragen te beantwoorden wordt er onderzoek gedaan naar de mechanismen van de psyche, die inzicht geven in menselijk gedrag. En daaruit conclusies trekken voor de universele menselijke natuur. Het probleem – dat Joseph Henrich ter tafel bracht in “The weirdest people in the world”- is dat de zoektocht naar universele waarden bijna altijd verkregen wordt op basis van niet-universele data. Om pragmatische redenen gebruiken onderzoekers in (gerandomiseerde) studies veelal hun eigen studenten en daar gaat het mis. Voor die studenten geldt dat ze tot een specifieke groep behoren, afkomstig uit welvarende, westerse, geïndustrialiseerde, democratische regionen met een hoog opleidingsniveau. Henrich duidde ze aan als WEIRD people: western, educated, industrialized, rich en democratic.
Zelfs Henrich leek niet voorbereid op hoe ‘eigenaardig’ die studenten zijn. Uit velerlei experimenten bleek dat een weirde populatie bijna altijd een statistische uitzondering is. Dat bleek bijvoorbeeld bij de visuele illusie van de Muller-Lyer proef, waar twee even lange pijlen in pijlpunten eindigen die naar binnen of naar buiten wijzen. Die illusie dat de pijlen subjectief niet even lang lijken is lange tijd beschouwd als iets universeels, samenhangend met ons waarnemingsapparaat. In werkelijkheid zijn er veel culturen waar die proef eenvoudig geen illusie is. Voor de Klahari-San, als voor de NigeriaanseIjaw of de Songye uit Congo zien de pijlen er even lang uit. Een mogelijke verklaring voor het onderscheid met de studenten is dat zij opgegroeid zijn in een ‘meetkundige’ wereld vol met rechthoeken,van invloed op de verwerking van visuele informatie. Hetzelfde patroon komt voor bij vergelijking met ontwikkelde of eenvoudige samenlevingen, westers of niet-westerse of zelfs binnen westerse samenlevingen, waar universiteitsstudenten afwijken door cognitieve vaardigheden, en sociaaleconomische achtergrond. “Eigenaardige” mensen uit westerse industrielanden denken anders, voelen anders, leven anders, hebben andere waarden en vormen dus een statische uitzondering. Als ze wordt gevraagd dingen te benoemen, zeggen ze boom of vogel i.p.v. berk en roodborstje. En daarmee kiezen ze eerst voor de algemene categorie voordat ze naar het concrete voorbeeld gaan. Als ze wordt gevraagd wie ze zijn, noemen ze hun beroep ,persoonlijke prestaties, leeftijd en karakteristieke eigenschappen, maar vertellen pas daarna wiens kind ze zijn en bij welke gemeenschap ze zich voelen behoren. Weirde mensen komen voor , maar niet uitsluitend, in westerse democratieën: Denemarken, Duitsland, enz maar ook Argentinië.
Weirde mensen hebben universalistische regels en waarden die in gelijke mate op alle mensen van toepassing zijn. Het bijrijder dilemma verduidelijkt dat. Uw vriend rijdt dertig kilometer te hard en moet zich voor de rechtbank verantwoorden. Moet u tegen uw vriend getuigen? In eigenaardige landen vindt een grote meerderheid het onaanvaardbaar een vriend anders te behandelen dan een willekeurig persoon. Dat is moreel universalisme. Maar die houding heeft ook een keerzijde: onpersoonlijke pro socialiteit. Eigenaardige mensen vertrouwen andere onbekende mensen in een veel hoge mate. Natuurlijk zijn eigenaardige mensen vriendelijker voor vrienden en bekenden; maar ook regionaal verschilt in Noord Italië en Sicilië de prioriteit voor leden van de eigen groep. Eveneens geldt het patroon voor het eigen, toekomstige zelf. Ga je voor een beloning in het hier en nu of kun je wachten op je beloning met meer voordelen, temporal discounting of delayed gratification. Weirde mensen neigen naar uitstel van pakken in het nu voor een beloning in de toekomst. Het vermogen om waarde der dingen onafhankelijk van de tijd in te schatten wordt natuurlijk gemakkelijker in een sociaal-economische stabiele situatie. Eigenaardige mensen zijn non-conformisten. Ze zijn minder bevattelijk voor groepsdwang (het Asch paradigma, waar een groep ingewijden een overduidelijk fout antwoord geeft en de proefpersoon niet meegaat in het groepsantwoord). Zij zijn duidelijk minder ontvankelijk voor groepsdruk versus eigen inzicht en dat effect is bij jonge generaties zelfs sterker.
Eigenaardige mensen verschillen in denken en doen vanwege hun ander idee over het zelf en de bronnen van identiteit. Zij zien hun identiteit als onpersoonlijk en abstract. Zij neigen naar analytisch denken terwijl niet eigenaardige mensen holistisch denken.
De tien landen met de hoogste waarden voor analytisch denken zijn: Nederland, Finland, Zweden, Ierland, Nieuw-Zeeland, Duitsland, Verenigde Staten, Groot Brittannië, Canada en Australië.
Eigenaardige mensen De morele aard van weirde mensen heeft een aantal tendensen. Allereerst de neiging tot universalisme: universele regels die op ieder van toepassing zijn. Die regels gelden niet alleen voor familie, vrienden of eigen samenleving, maar voor iedereen. [Bekend van het bijrijdersdilemma. Moet je voor de rechtbank tegen je vriend getuigen? Heeft de vriend recht op een leugen op zwijgzaamheid of oprechtheid? In eigenaardige landen vindt de overweldigende meerderheid het onaanvaardbaar om de vriend anders te behandelen dan een willekeurig persoon. Eigenaardige mensen lijken slechte vrienden, maar deze morele regel heeft een sympathieke keerzijde: onpersoonlijke pro-socialiteit. Een neiging om onbekende mensen te vertrouwen en bereidheid tot samenwerken. Het vermogen tot een eigen, toekomstige zelf onafhankelijk van afstand in de tijd of uitgestelde beloning in te schatten (of simpeler: geduld) hoort bij weirde mensen. Eigenaardige mensen zijn tevens non-conformisten. Onderzocht volgens het Asch paradigma om eigen gedrag af te stemmen op het vermeende gedrag van anderen, zijn eigenaardige mensen het minst ontvankelijk voor groepsdruk en dat effect is bij jonge mensen zelfs sterker.
Veel samenlevingen kennen een cultuur van eer. Op krenking van de eer en reputatie schade reageert iemand met schaamte: vernederd, beledigd, geblameerd, van de aardbodem verdwijnen. Eigenaardige mensen kennen minder schaamte, maar neigen naar schuldgevoelens. Schaamte en schuld reguleren gedrag op een verschillende wijze: schaamte is afhankelijk van beoordeling van anderen publiekelijk opgemerkt wordt, terwijl schuld opgeroepen wordt als iemand verzaakt aan eigen morele normen. Eigenaardige mensen zijn gevoeliger voor niet sociaal overgedragen schuldgevoelens. Eigenaardige mensen reageren minder met wraak maar handhaven vaker sociale regels. Dit verschil in denken en doen wordt gerelateerd aan een ander zelfbeeld en identiteit. Eigenaardige mensen zien hun identiteit als onpersoonlijk en abstract. Eigenaardige mensen kenmerken zichzelf door persoonlijke verworvenheden, prestaties en ambities; naar wat hen uniek maakt. Niet eigenaardige mensen zien zichzelf primair als lid van een familie, religie, erfgenaam, voogd van een relatienetwerk.
Eigenaardige mensen neigen naar analytisch denken, niet eigenaardige mensen denken holistisch. Probeer de wereld te begrijpen vanuit een verzameling geïsoleerde onderdelen met eigenschappen die ze van andere onderscheiden. Een holistische denkwijze legt de nadruk op betrekkingen tussen dingen en verwantschappen en gemeenschappelijkheden.
Eigenaardige mensen hebben een atypische moraalpsychologie: ze zijn morele universalisten, die relatief onafhankelijk van persoonlijke relaties samenwerken met vreemdelingen. Het individu is een eigen morele eenheid, die vrijwillig relaties aangaat en beoordelen handelingen op bedoelingen. Ze verbinden identiteit van iemand met diens persoonlijke resultaten en karakter en niet mens de verbondenheid met familie, clan of stam. Ook al komt die combinatie van eigenschappen ons bekend voor, mondiaal gezien echter een uitzodering en historisch nog heel jong. De culturele evolutie die eigenaardige mensen heeft voortgebracht is waarschijnlijk van economisch-politieke aard: leven in uitgebreide netwerken van handel en ruil (markten) en er waren burgers voor nodig die vrijheid en inspraak eisten en in toenemende mate de bescherming van individuele rechten van steeds meer groepen mensen in een democratie. Die gepaard gaan met ondermijning van verwantschap en machtsstructuren die tot dan toe golden.
Ook al klinkt de combinatie van eigenschappen ons bekend in de oren, ze is ongewoon. Mondiaal gezien uitzonderlijk en historisch erg jong. Eigenaardige mensen komen voort uit een cultuur van handel en ruil (markt), burgers die vrijheid en inspraak eisten en bescherming van individuele rechten van steeds meer groepen van mensen in een democratisch bestel.
Weird people zijn eigenaardig en ongewoon. Ook al denken ze universeel te zijn.