Europese ontdekkingsreizigers aan het eind van de vijftiende eeuw kwamen van elk continent terug met verhalen over mensen die bijeenkwamen in wilde overgave, dansend rond een vuur, op het ritme van drums, vaak tot volledige uitputting aan toe. Ze reageerden met afschuw op de extase, de geluiden, bodypainting, de dansers leken wel dieren. Grotesk, en wild. Collectief en extatisch dansen is een universele “biotechnologie” om groepen te binden, stelde Barbara Ehrenreich. Het is een vorm van musculair bonding, dezelfde beweging, ritme, cadans die maakt dat je bij elkaar hoort. Zoals dat ook bij militaire marsen en parades gebeurt. En in de discotheek en voetbaltribunes. Het bevordert liefde, vertrouwen en gelijkheid.
{In de Middeleeuwen bestempelde de katholieke kerk dansen al snel als zondig. Tot in de zesde eeuw waren religieuze dansen in de kerk echter heel gewoon. Omdat deze dansen, met name de dodendans een extatisch karakter hadden, waarbij de dansers zo opgezweept werden dat ze buiten zinnen raakten, meende de Kerk in dit soort uitingen het werk van de duivel te moeten zien.} In de Verlichting veranderde daarna de gedachte over het wilde dansen door opkomst van individualisme en het nadruk op het zelf. We moeten Freud even vergeten, die religie als een-op-een relatie met god zag en de sociologie volgen. Durkheim stelt dat er een sociaal bewustzijn bestaat dat het zelf afschakelt en een groepsgezind gevoel van saamhorigheid oproept. Een bruisend gevoel van opwinding, passie en extase die door groepsrituelen kunnen worden opgewekt. Collectieve emoties in zo’n toestand prikkelen energie, hartstochten worden intenser, sensaties krachtiger. Het zelf van het individu gaat op in het collectieve belang, het domein van het heilige, het gezamenlijke doel in beleven en daadkracht. Je zelf wordt ondergeschikt aan het gezamenlijke dat vaak hoger en nobeler is. Heb je die groepsrituelen nodig? Of kun jezelf ook de knop omdraaien?
AWE Ralph Emerson beschreef al in 1830 dat het gevoel van “awe” (verwondering en ontzag) die mensen ervaren in de natuur. De universele kracht en levensvreugde van het kijken naar de sterren, het uitzicht over berg en dal, de verbondenheid met de natuur tijdens een boswandeling maakt de beslommeringen van het dagelijkse zelf los. We worden een met het universum. Gevoelens van Awe worden met name opgewekt in situaties van uitgestrektheid (waarbij je je nietig voelt en ontzag krijgt) en bij behoefte aan accommodaties (waarbij je gewaarwording je hersenen aan het werk zet om de ervaring in nieuwe structuren te onderzoeken (bij de kunst bv). Ontzag en verwondering maken op die manier de cultuur. Ze geven nieuwe (levens veranderende) waarden of richting aan het leven; Awe prikkelt de emotie van collectieve liefde en vreugde, je vergeet je bekommernissen voor een paar uur.
Geestverruiming en piekervaring
Azteken gebruikten in hun religie paddenstoelen die het hallucinogeen psilosybine bevatten. Die hadden de naam teonancatl dat “vlees van God” betekent. De christelijke eucharistie kent de hostie. Varianten waren peyote en ayahuasca, allen behorend tot de geestverruimende middelen (waar ook LSD en andere synthetische drugs bij behoren). Wanneer westerlingen deze middelen gebruiken ontdaan van rituelen en riten, verbinden ze zich niet alleen maar tot een groep. Maar ook bij individueel gebruik lijken ze op wat Maslov de piekervaring heeft genoemd. Piekervaringen werken verheffend en veranderen de persoonlijkheid: er komt creatieve energie vrij, het benadrukt de betekenis en de waarde van het bestaan, het geeft doelgerichtheid aan het individu en een gevoel van verbondenheid, het verandert iemand definitief in een beter mens. Piekervaringen leiden tot een grotere vrijheid van de wil, zelfbepaling, creativiteit en empathie. De hoogste pieken geven gevoelens om grenzeloze horizonten te overzien, het gevoel tot alles in staat en tegelijkertijd hulpelozer dan ooit te zijn, een gevoel van grote extase, verwondering en ontzag, en het verlies van besef van ruimte en tijd. Bij zeer krachtige piekervaringen lost het besef van het zelf op in een groter geheel.
Drugs In veel culturen is er een ritueel bij de overgang naar volwassenheid. Geestverruimende middelen zetten daarbij de knop om, waardoor het zelfzuchtige kind terugkomt als een moreel volwassenen die gereed is om verantwoordelijkheid voor zijn daden te nemen. Drugs bewerkstelligen dat individuele behoeften worden onder gebracht bij een sociale groep en creëren een band. (Daarom is het in initiatie proces van het studentencorps tegelijk zo beangstigend omdat het die combinatie is van kwijtraken van zelf, extase en overmoed, drank, drugs en druk en ritueel van bonding).
Geestverruimende middelen kennen 9 typen van ervaringen: 1 eenheidservaring met verlies van zelfgevoel en onderliggende verbondenheid van alle dingen 2 gevoel van transcendentie van tijd en ruimte 3 een diepgevoelde positieve stemming 4 gevoel van heiligheid 5 diepe intuïtieve kennis die als waarheid aanvoelt 6een paradoxaal gevoel 7 moeite om te beschrijven wat er gebeurd is 8 tijdelijkheid van gevoel van enkele uren 9 blijvende positieve veranderingen in houding en gedrag. Ze zijn van alle tijden bij groep feesten en rituelen.
Popmuziek is altijd geassocieerd met ongeremdheid en seksualiteit. We gingen los dansen maar wel bij elkaar, passend in het ik tijdperk. In de tachtiger jaren ontstond de “dance” met een collectieve ervaring, nieuwe hypnotiserende muziek als techno, trance, house, drum-‘base. Laser technologie versterkte de beleving met spectaculaire visuele effecten. En nieuwe stimulerende middelen zoals MDMA en XTC. Dansfeesten die de hele nacht duren in een Rave cultuur.
…Zoals iemand beschreef: “Door het gevoel van awe dat ik tijdens de rave ervoer, was ik verrast zeker toen ik overweldigd werd door een diepe spirituele ervaring – niet in religieuze zin - maar als gevoel van een diepe verbinding met iedereen en het universum, Er was geen gevoel van oordeel meer…het was geen gevoel van zelfbewustzijn of van iemand die danst om gezien te worden…de hele zaal voelde als een verbroederde stam met de dj als stamleider…de dreunende woordeloze beats waren de gezamenlijke hartslagen van de menigte”
…een moderne versie van muscular bonding. Zijn ik werd een gigantisch wij.
Er zijn meer manieren om zo’n piekervaring op te doen: mensen refereren aan zingen in een koor, optreden met fanfare, luisteren naar een preek, bezoeken van een politieke partijspeech, winnen met je voetbalteam. Of door meditatie.
In het gelid Zou je het dance fenomeen ook kunnen gebruiken om mensen in het gelid te krijgen zoals Mussolini of Hitler dat deed tijdens de partijdagen in Neurenberg? Ja dat kan, maar het extatisch dansen wordt ook gebruikt om de hiërarchie te elimineren en mensen in een gemeenschap te verbinden, Dansfeesten, festivals, kermissen wissen de machtsverhoudingen uit en keren de rollen om. Mannen verkleden zich als vrouwen, boeren doen of ze edelen zijn, en leiders mogen bespot worden. Als de feesten voorbij zijn is de verstandhouding verbeterd. Bij Hitler was dat niet het geval. Het waren schouwspelen, geen festivals. Er werd niet gedanst. Volksfeest en spot of te wel lol en humor op het werk zijn de twee kenmerken van verbinding.(bonding). Dat zullen carnavalsvierders graag horen!