"Ik zie het systeem waarin we leven als een olietanker: log en massief/. Vanaf die tanker zie je maar een uitzicht. Pas als de koers verandert, kan er een nieuwe horizon opdoemen. Je kan een tanker niet in een keer van koers laten veranderen. Die gaat pas een andere kant op varen als hij heel veel kleine duwtjes heeft gekregen". Aldus Marian Donner filosoof en schrijver inde VK.
Mensen zeggen vaak: we moeten een alternatieve toekomst schetsen. Maar dat kan helemaal niet. We kunnen ons namelijk alleen voorstellen wat al enigszins bekend is. Gevangen als een eendimensionale mens zou Marcuse zeggen. Of andersom volgens de systeemtheorie streeft elk systeem naar homeostase, balans in eigen organisatie en behoud van het systeem. Het is moeilijk zo niet onmogelijk om er buiten de denken. Helikopter view is dan een management oplossing. Maar je kijkt nog steeds naar een neoliberale optimalisatie maatschappij van het kapitalisme. Kapitalisme is niet alleen geld, economie en marktwerking. Het beïnvloedt ons denken en hoe we over onszelf denken. De pijlers van het kapitalisme: groei, vooruitgang, competitie hebben we geïnternaliseerd; het werkt ook als een cultureel systeem. We moeten de best mogelijke versie van onszelf zijn; alles in een stijgende lijn. Als dat niet lukt voelen mensen zich rot of ziek, We voelen onszelf inmiddels schuldig als we niet ontspannen zijn of even geen doelen aan het halen of plannen verwezenlijken. [leven zoals de dieren doen] Zijn we ons nog voldoende bewust hoe alomvattend dit neoliberale denken is? Zeker als het overal in doorsijpelt: films, literatuur, televisie, media en reclames.
Ga dus kijken en ervaren…en nadenken, bewust worden welke patronen worden ingeslepen in ons dagelijks leven, niet alleen de markt en portemonnee, maar ook de dwang van vooruitgang, van verder, grote, meer. Mee draven in de ratrace? Alleen de vraag stellen is al een deel van de oplossing. En dat is gevaarlijk: voor alles een oplossing willen hebben. Is kunst en cultuur dan een oplossing? Dan wordt de kunst al gauw een instrument om de wereld te verbeteren. Daar krijg je niet perse betere kunst van zoals we gezien hebben. Maar erger nog: als ik voor jou de oplossing kan bedenken, dan is die sowieso niet goed, omdat hij voortkomt uit het bestaande binnen het systeem. Het doelmatige denken, het denken instappenplannen, het maakbaarheidsidee. Het denken in oplossingen is in ween het probleem zelf. Aldus Marjan Donner.Doelmatigheid en effectiviteit slokt in ons systeem alle initiatieven op. Activisme als verdienmodel, zen als statussymbool maakt van ontspanning iets doelmatigs. Rust is mij gewoon: niets doen. De waarde ligt niet in wat je bereikt, maar juist in de doelloosheid.
Hoe kun je de wereld beter maken binnen een systeem. En moet het steeds meer en groter. Is naoberschap, een kop soep brengen aan je zieke buren een bijdrage aan de wereld verbeteren. Hoe veel soep moet je koken of moet je mee bereiden bij het Leger des Heils voor de hele stad om effectief altruïsme toe te passen? Een oplossing die uit het systeem komt is vaak niet de oplossing, omdat die via gebaande paden van het systeem wordt toegepast. Ruimte maken voor het toeval, het onverwachte, wat je nog niet had bedacht. Oplossingen uitnodigen door onbekende paden in te gaan, niet weten wat er ion jezelf leeft of dien te leven. De verrijking zit niet in meer geld, maar in de verrassing van het onbekende. Mogen al je wensen uitkomen, is in het Chinees een verwensing. Dat idee dus.
Marjan Donner gelooft in de kleinschaligheid van het persoonlijk verzet. Ze gelooft niet in grootse visies, die de mensen van de een op andere dag van richting doen veranderen. Ze gelooft meer in het uitdelen van speldenprikjes, ontelbaar kleine duwtjes die ervoor zorgen dat de boel vertraagt, mensen stilstaan en beter gaan luisteren, moeite doen om de omgeving echt waar te nemen. Heerlijk toch om de rommeligheid toe te laten, te leven zoals de dieren doen zou Kafka zeggen, niet de beste versie van jezelf te hoeven zijn. Dagdromen op de bank, fantasie gebruiken bij muziek, uniek en ludiek met jezelf zijn. Weg van de dwang van curriculum, evidence based, kennis om te toetsen, geen how to do it in ten steps, vaardigheden om te scoren, Bildung voor de persoonlijk geest niet om het examen.
Iets kleins doen…het gedicht van Sylvia Hubers neem ik daarom als motto voor 2025.