Hoeveel van wat we op een dag zeggen, voelen en doen hebben we bewust in de hand? Of beter nog: hoeveel niet? En als we wisten waarom we doen wat we doen, zouden we dan onszelf fundamenteel kennen? Ik kan me niet herinneren dat ik onbewust ben beïnvloed. Je kunt je het niet herinneren, omdat je er nooit bewust van bent geweest. Hoe werkt de interactie tussen bewust en onbewust handelen? De zoektocht gaat verder met “Before you know it” van John Bargh.
Onze ervaring is beperkt tot waar we ons bewust van zijn. Om echte te begrijpen hoe onbewuste invloeden op elk moment van de dag in ons functioneren, moeten we ons realiseren dat er een grote kloof gaapt tussen waar we ons per moment van bewust zijn en wat er tegelijk in ons brein gebeurt. Er gebeurt veel meer dan wij beseffen. Per moment is ons zintuiglijk systeem actief in het verwerken en duiden van al die indrukken. Dit gewaarworden en waarnemen gaat automatisch en vormt ons onbewust denken. Handig en nodig om veilig in de wereld te staan, te beleven.
Verleden, heden, toekomst
De premisse van het boek is dat het brein (en volgens Einstein gaat dit voor de hele kosmos op) tegelijkertijd uit verleden, heden en toekomst bestaat. Die beleving in tijd is voor ons verborgen of niet. Het niet verborgen verleden en de niet verborgen toekomst zijn gewoon aanwezig in onze dagelijkse ervaring. Wij delen de tijd in drie perioden die we waar maken in het nu: bewust of onbewust. Herinneringen kunnen we bewust oproepen en soms duiken ze vanzelf op, veroorzaakt door een associatie (intuïtie). We zijn ons voortduren bewust van het heden door onze zintuiglijke prikkels en ervaren we de wereld met onszelf daarin. Onze ambities, wensen zijn niet verborgen maar hebben we ons voorgesteld, bedacht.
Het interessante zit in de verborgen tijdzones van alle drie. En die beïnvloeden ons, voordat we er erg in hebben. Het verborgen verleden van de hele mensheid geeft ons automatische protocollen waarnaar we ons gedragen…instinctieve patronen in gedrag. Dit automatisch gedrag geeft ons een gestroomlijnd systeem dat veel tijd en energie bespaart, maar reageert ook bv bij daten en vluchtelingen beleid. Ook in het heden bestaat er een verborgen heden dat bijna alles beïnvloedt. Intuïtie kan ook slechte of verkeerde ingevingen bewerkstelligen.
Het brein bestaat in alle tijdzones tegelijk, zowel het verborgen als het zichtbare functioneren ervan. Het is een soort multidimensionale tijdsvervorming, Zelfs als die ons het gevoel geeft dat het een gelijkmatige lineaire ervaring is. Niemand ook niet in meditatie is louter en alleen in het heden. Het lied waar je naar luistert klinkt nu het hardst, maar de andere twee zijn voortdurend aan het in- en uitfaden. Je bent de dj van je eigen beleving, In je verborgen brein kun je oneindig veel versies van je lied horen, maar je blijft het lied herkennen en kunt steeds weer andere belevingen erbij krijgen.
Same old song Uit hersenscan onderzoek is gebleken dat onbewuste psychologische processen gebruik maken van dezelfde hersengebieden en systemen als het bewuste brein. The song remains the same als het ware. Ons brein is een verenigd geheel dat zowel in bewuste als onbewuste modus opereert. Het onbewuste is geen ondoordringbare muur, maar een deur die kan worden geopend en waarvan (de) wetenschap de sleutel in handen heeft. Het klinkt paradoxaal, maar door het bestaan van onbewuste krachten en beperkingen van onze vrije wil te erkennen, kunnen we in feite (door feiten te kennen) de vrije wil die we wel hebben vergroten. Wij mensen hebben een wezenlijke behoefte om te voelen dat wijzelf de kapitein zijn aan het roer van onze geest. Dat we controle hebben over de loop van ons leven (Reflectieve vrijheid eerder beschreven). Als we denken dat we niets hebben in te brengen, waarom zouden we het dan eigenlijk nog proberen? Het gegeven dat er invloeden op ons inwerken zonder dar we dat weten, betekent alleen maar dat we minder intentionele controle hebben, niet dat we geen controle hebben. Kapiteins hebben immers ook geen volledige macht over de koers van hun schip. Ze moeten rekening houden met zeestromingen, windrichting, waterstanden etc. De kapitein werkt samen met de elementen die zijn koers mede bepalen. Ons bewuste brein heeft zich ontwikkeld tot een soort stuurwiel dat aanvullende, strategische controle mogelijk maakt. Het kan bijsturen.
Goed gebruik van beide
Het gaat er niet om wat ons ware zelf is, we zijn ze allebei. Het onbewuste stuurt voortdurend ons gedrag, doorgaans nuttig, soms een hindernis. Maar uiteindelijk doel is waken over leven. Het onbewuste slaapt nooit en rust nooit uit. We kunnen het onbewuste brein niet uitschakelen en dat moet je ook niet willen.
We hebben geen drukknop die ons brein even op pauze kan zetten. Om stil te staan en na te denken. In complexe situaties werkt ons brein onbewust aan herkennen, inschatten en conclusies trekken om snel te kunnen handelen. En zelfs als ons brein het erg druk heeft zijn we in staat iemands gedrag (patroon herkenning) dat voor ons het belangrijkst is op te merken. Dat groeit steeds door ervaringen en als jong volwassene ben je prima in staat om die kennis te gebruiken. Dankzij onze zintuiglijke waarneming hebben we vaardigheden om snel, efficiënt en onbewust te opereren, hebben we geen drukknop nodig. Die “add-ons” binnen het sociaal gedrag hebben we ons mede eigen gemaakt uit eigen leer ervaring. Zoals het verschil tussen ademhalen en autorijden; ruiken en koken. Er is sprake van een voortdurende wisselwerking tussen bewuste en onbewuste werking van ons brein.
Bewustzijn is een prachtige aanvulling op het oude onbewuste systeem in de evolutie. Ons oorspronkelijke systeem bestaat nog steeds, maar met bewustzijn kregen we een nieuwe manieren om te voldoen aan behoeften en verlangens, de vaardigheid om intentioneel gebruik te maken van ons oude systeem. Bewustzijn en taal zijn in de evolutie onze reële superkrachten geworden.
Het verschil tussen verleden, heden en de toekomst is slechts een illusie, maar wel een hardnekkige…Albert Einstein